Dijital Çağda Hafıza ve Unutmanın Kıymeti

Hafıza Kaybı ve Dijital Amnezi: Unutmak İnsana Mahsus mu?

İnsanlık tarihi boyunca hatırlamak, kim olduğumuzu ve nereden geldiğimizi bilmek için temel bir mücadele oluşturdu. Ancak çağımızda, teknoloji sayesinde hatırlamak artık zahmetli bir eylem olmaktan çıkıp tamamen otomatik bir hale geldi. Telefonlar, bulut sistemleri ve dijital uygulamalar sayesinde her şey kaydediliyor ve hiçbir şey unutulmuyor. Fakat tüm bu kolaylıkların yanında geçmişle bağımız gitgide zayıflıyor. Gerçekten hatırlıyor muyuz, yoksa sadece verilere mi erişiyoruz?

Hafıza, insana dair her anıyı ve deneyimi yeniden şekillendiren canlı bir süreçtir. Psikolog Frederic Bartlett'in araştırmaları, hatırlama eyleminin aslında geçmişi bugünün gözleriyle yeniden inşa etme olduğu gerçeğini ortaya koyuyor. Ancak günümüzde bu yeniden inşa sürecini makineler üstleniyor. Hatıralarımız not uygulamalarında veya mesaj arşivlerinde saklanıyor, böylece bir olayı hatırlamak değil yalnızca onun görüntüsünü görüntülemekle yetiniyoruz.

Hatırlamak ile Erişmek Arasındaki Fark

Hatırlamanın essiz bir duygusal yönü var: Erişmek nötr ve duygusuzken; hatırlamak bedensel, duygusal bir eylem olarak karşımıza çıkıyor. Nöropsikolog Joseph LeDoux, bir anının yalnızca bilgilere dayalı olmadığını, duygularla birlikte kodlandığını vurguluyor. Fakat modern çağın insanı, anılarını ekranlara hapsederek bu duyusal bağı zayıflatıyor.

Bireysel hafızamızın zayıflaması sadece kişisel kayıplara yol açmıyor; aynı zamanda toplumun belleği de etkileniyor. Fransız sosyolog Maurice Halbwachs, bireysel hafızanın toplumsal bağlamdan ayrı düşünülmemesi gerektiği üzerinde duruyor. Böylece tarih, yalnızca yaşanmışların değil, 'anlatılmasına izin verilenlerin' toplamı olarak karşımıza çıkıyor.

Artık geçmişin kaydedilmesi ön planda; ancak bu biriktirme, hatırlama yetisini zayıflatmakta. Columbia Üniversitesi'nden Betsy Sparrow ve ekibi tarafından ortaya konan ‘Google etkisi’, insanların bilgilerin nerede bulunduğunu hatırlama eğiliminde olduklarını gösteriyor. Sonuç olarak, hafızasını dış kaynaklara devreden bireyler, giderek zihinsel tembelliğe sürükleniyor.

Unutmanın Gerekliliği

Unutmak, insanın hayatta kalma becerisinin bir parçası olarak değerlendirilmeli. Sigmund Freud, bastırmanın her zaman bir kaçış değil, kimi zaman koruma anlamına geldiğini ifade ediyor. Nöropsikolog Bessel van der Kolk ise travmatik anıların sürekli hatırlanmasının yeniden travmatizasyona yol açtığını belirtiyor. Yani, unutmak bazen iyileşmek için gereklidir.

Ancak günümüz, unutmayı reddeden bir çağda sürüyor. Artık anı yaşamak, anı kaydetmekle eşdeğer hale geldi. Fotoğraflar, anılar depoda saklanıyor ve bu süreç, geçmişin doğal akışını durdurarak, hatıraları canlında tutsa da anlamını yitiriyor. Kayıp duygusu, yaşamın ilerlediğinin hissedilmesi bakımından önemli bir rol oynamaktadır.

Dijital çağda kaybı minimize etme çabasının ardından, geçmişin geleceğin önüne geçtiği ve bireylerin kendi hayatları üzerinde etkili olamayıp, anıların sadece saklayıcısı haline dönüştüğü gözlemleniyor.

Sanat, hatırlamanın ve unutmanın arasındaki ince çizgide yürüyor. Marcel Proust’un "Kayıp Zamanın İzinde" kitabında bir kurabiye kokusunun geçmişin kapılarını açtığını hatırlatır. Gerçek hatırlama, geçmişi sadece arşivlemek değil, ondan yeni anlamlar doğurmak olmalıdır.

Çözüm Yolları

• Her şeyi kaydetmek yerine bazı anıları zihinde tutmayı seçmeliyiz.
• Unutmayı düşman değil, merhamet olarak görmeliyiz.
• Dijital sessizlikler yaratmalıyız.
• Anıların değil, anlamların peşinde olmalıyız.

Son olarak, hafıza yalnızca geçmişin değil, geleceğin de biçimini oluşturur. Hatırlamak, kim olduğumuzu unutmamak içindir. Unutmak ise kim olacağımıza yer açmak için gereklidir. Belleğin asıl gücü, neyi saklayıp neyi bırakacağını bilmesindedir. Geçmişe barışla yaklaşabilmek, bu bağlamda yapılaması gereken en önemli eylem olabilir.